sfera dialogu

Na czym polega terapia rodzinna w zaburzeniach odżywiania?

Terapia rodzinna to przede wszystkim odbudowywanie szczerych relacji.

20 kwietnia 2021 • 1 minut czytania

Kiedy jeden z członków rodziny doświadcza zaburzeń odżywiania, może okazać się, że jego terapia będzie wymagała uczestnictwa bliskich. Szczególnie jeśli zaburzenia powiązane są z doświadczeniami z dzieciństwa czy rodzinną traumą. Już w tym momencie warto obalić często powtarzający się mit: to, że Twoje dziecko lub rodzeństwo wymagają terapii rodzinnej, nie oznacza, że jesteś złym rodzicem, bratem lub siostrą. To „zero-jedynkowe” spojrzenie stoi u podstaw wielu szkodliwych stereotypów dotyczących zaburzeń odżywiania i może uniemożliwiać bliskiej Ci osobie skuteczny proces leczenia. Terapia rodzinna może być ogromnym źródłem wsparcia – dla osób chorujących, jak i innych członków rodziny.

Czym jest terapia rodzinna?

Terapia rodzinna wywodzi się z nurtu systemowego, który określa rodzinę jako mechanizm, w którym wszystkie elementy wzajemnie na siebie wpływają. Obecnie ten rodzaj psychoterapii prowadzony jest w różnych nurtach m.in. poznawczo-behawioralnym czy psychodynamicznym. Terapia zakłada dobrowolność udziału wszystkich zaangażowanych członków.

Podczas spotkań terapeuta stara się poznać całą rodzinę – punkt widzenia jej członków, historię każdego z nich. Definiuje on trudności, z jakimi styka się rodzina, pozostając przy tym bezstronnym. Wraz z rodziną poszukuje rozwiązań towarzyszącym ich problemom.

W kontekście zaburzeń odżywiania terapia rodzinna to ogromne wsparcie w zrozumieniu problemu, który dla osób trzecich jest całkowicie obcy.  Jednym z podstawowych zadań rodziców w terapii jest mobilizacja rodziny do wsparcia osoby chorej w pracy nad przywróceniem prawidłowej wagi i normalizacją zachowań żywieniowych. Ważne, aby pomoc ta była bezwarunkowa – bez oczekiwania ze strony rodziców, że osoba chora okaże natychmiastową, silną motywację.

Celem terapii jest otwarcie rodziny na problem. W trakcie spotkań ma ona szansę poznać się wzajemnie od nowa, jednocześnie ucząc się jak poprawić komunikację interpersonalną i w zdrowy sposób rozwiązywać konflikty. Warto zaznaczyć, że sesje nie powinny skupiać się na błędach rodziców, ale dążyć do doskonalenia i wzmacniania ich umiejętności.

Jak przebiega terapia rodzinna?

Terapia przebiega w trzech fazach, które koncentrują się na różnych zadaniach:

Faza 1: Pełna kontrola rodzicielska

W tej fazie celem jest przywrócenie wzorców regularnego jedzenia i przerwanie dysfunkcyjnych zachowań związanych z zaburzeniami odżywiania. Na tym etapie to rodzice są zazwyczaj całkowicie odpowiedzialni za posiłki. Terapeuta pracuje nad wzmocnieniem motywacji rodziców do podjęcia tych zadań i pomaga im nauczyć się radzić sobie z oporem dziecka podczas posiłków.

Przykład: W tej fazie rodzice spożywają posiłki razem z dziećmi i kontrolują ilość zjadanego pokarmu. Monitorują też czas przebywania w toalecie oraz wydatki (aby mieć pewność, że osoba chorująca nie wydaje pieniędzy na dodatkowe jedzenie lub środki przeczyszczające). Przygotowanie posiłków należy do rodziców, ponieważ osoby z zaburzeniami odżywiania często wykluczają z jadłospisu pewne grupy produktów i mają obawy przed zjedzeniem czegoś, czego nie przygotowały samodzielnie. Na tym etapie warto zasięgnąć porady dietetyka, który zadba o to, aby posiłki były bogate we wszystkie wartości odżywcze.

Faza 2: Stopniowe oddanie kontroli dziecku

Faza ta zwykle rozpoczyna się w momencie, w którym waga osoby chorującej powraca do ustalonej przez lekarza normy (jeśli istnieje taka konieczność) a posiłki konsumowane są z większą swobodą. Kontrola nad jedzeniem stopniowo przekazywana jest choremu w sposób dostosowany do wieku. Przykładowo, dziecko może zacząć spożywać posiłki lub przekąski bez nadzoru rodzica. W przypadku napotkanych trudności rodzice będą musieli przywrócić kontrolę, aż osoba chorującą będzie w pełni gotowa zyskać większą autonomię.

Przykład: Rodzice stopniowo odpuszczają kontrolę nad ilością jedzenia spożywaną przez osobę chorującą. Proces ten można zacząć od zaprzestania kontrolowania jednego posiłku, np. przekąski i tydzień po tygodniu, jeśli nie pojawią się sygnały ostrzegawcze (np. zmniejszona masa ciała, wyrzucanie jedzenia), oddawać kontrolę nad posiłkami dziecku (dziecko zaczyna jadać samo śniadania, później kolacje). Warto też zachęcić osobę chorującą do przygotowania jednego z dań, aby spróbować wyeliminować dysfunkcyjne nawyki dotyczące gotowania, np. przygotowanie sałatki bez tłuszczu czy owsianki na mleku 0%.

Faza 3: Ustanowienie zdrowej niezależności

Kiedy dziecko odzyskuje swobodę w jedzenie posiłków i nie wykazuje niepokojących zachowań związanych z zaburzeniami odżywiania, terapia koncentruje się na wypracowaniu zdrowej tożsamości dziecka i rozwiązaniu problemów, które wystąpiły na różnych etapach rozwojowych chorego. To także moment na przepracowanie współistniejących trudności, które wystąpiły w relacjach rodzinnych.

Przykład: Ta faza koncentruje się na przeżyciach dziecka, które mogą przyczynić się do nawrotu choroby. Jeśli relacje rodzinne nie dają dziecku poczucia bezpieczeństwa, terapeuta  podejmuje próbę rozwiązania wszelkich konfliktów wewnątrz rodziny podczas terapii. Czynniki wyzwalające nawrót mogą być też zewnętrzne np. natłok szkolnych obowiązków, problemy sercowe, trudności w kontaktach z rówieśnikami – w procesie terapii dąży się do tego, aby osoba chorująca znalazła zdrowe sposoby radzenia sobie ze stresem, a rodzina potrafiła ją w tym wspierać. 

Dlaczego wsparcie rodziny jest tak ważne?

Rola terapii rodzinnej w kontekście zaburzeń odżywiania jest istotna z wielu względów. Problemy z jedzeniem oraz postrzeganiem własnego ciała bardzo często pojawiają się w wieku dojrzewania, kiedy zachodzą ważne zmiany rozwojowe – zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Gdy choruje jedna osoba, doświadcza tego cała rodzina – terapia pozwala wszystkim jej członkom wyrazić, jak przeżywają ten trudny czas oraz uczy okazywania sobie wsparcia.

Zaburzenia odżywiania to często przejaw niskiego poczucia własnej wartości osoby chorej. Zaangażowanie całej rodziny wysyła jasny komunikat: „Jesteś dla mnie ważny/-a”. W ten sposób pomoc osób bliskich wzmacnia własną wartość w oczach dziecka i może być dodatkową motywacją w leczeniu.

Terapia uczy też, jak monitorować stan osoby chorej i w przypadku zagrożenia nawrotem – jak temu zapobiec. W efekcie rodzice uczą się współpracować z chorującym bliskim i rozmawiać o problemie z empatią i wyrozumiałością. Według badań terapia rodzinna jest rekomendowana w leczeniu anoreksji i bulimii, zmniejsza reperkusje zdrowotne i zwiększa szanse na całkowite wyleczenie (NICE, 2020). NICE rekomenduje psychoterapię rodzinną w leczeniu anoreksji i bulimii w grupie wiekowej dzieci i młodzieży.

Rodzina jednak nie zawsze jest chętna do pracy z dzieckiem – zaburzenia odżywiania są stygmatyzowane, rodzice nie są przekonani do uczestnictwa w terapii, boją się rozmawiać o problemie, przejmują się opinią z zewnątrz. Istotne jest, aby uświadomić sobie, jak wiele płynie z niej korzyści. To nie tylko ogromna szansa na odzyskanie przez osobę chorująca zdrowia, ale także sposób na odbudowanie więzi i wzajemnego zrozumienia. Wymaga jednego dużego zaufania – do siebie i drugiej osoby – oraz chęci zmierzenia się z własnymi słabościami.

1. R.Dallos, „Attachment narrative therapy: integrating ideas from narrative and attachment theory in systemic family therapy with eating disorders. Journal of Family Therapy. 26", s. 40–65 2. NICE guideline [NG, 69], „Eating disorders: recognition and treatment", https://www.nice.org.uk/guidance/ng69/chapter/Recommendations#treating-binge-eating-disorder (dostęp: 10.04.2021) 3. J. Ogden, „Psychologia odżywiania się. Od zdrowych do zaburzonych zachowań żywieniowych", wyd. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2011 4. W. Strzelecki, M.Cybulski, „Zaburzenia odżywiania - kompendium studenckie", Zakład Psychologii Klinicznej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2012 5. D. Le Grange, J. Lock, W.S. Agras, S.W. Bryson, B. Jo, „Randomized Clinical Trial of Family-Based Treatment and Cognitive-Behavioral Therapy for Adolescent Bulimia Nervosa", Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry 54(11), s. 886–894
Julia Droś

Absolwentka psychologii klinicznej we wrocławskiej filii Uniwersytetu SWPS. Z nowoczesnego biura w korporacji przeniosła się do publicznego ośrodka leczenia uzależnień, gdzie na nowo odkryła swoje zamiłowanie do psychologii klinicznej. Wcześniej zdobywała doświadczenie na oddziale psychiatrii dziecięcej, w warsztacie terapii zajęciowej i w domu dziecka. Pasjonatka jogi i biegania, która nigdy nie odmówi dobrej kawy.